Türkiye sivil havacılık otoritesi, 1 Kasım prestijiyle birtakım Rus yolcu uçaklarına hava alanını kapattı. Gelişme, karardan etkilenen iki Rus şirketi, Pegas Touristik ve Nordwind temsilcilerinin, mecburî güzergah değişikliği yüzünden Mısır üzere üçüncü ülkelere uçuş müddetlerinin arttığını açıklamalarıyla ortaya çıktı. Pekala Rus havayolu şirketlerinin filosundaki yaklaşık 500 uçağı etkileyen bu karar neden alındı ve bundan sonra ne olacak?
Rusya’nın sivil yolcu uçağı filosunun yarıdan fazlası kiralık uçaklardan oluşuyor. Bunların çoğu Birleşik Krallık’ın denizaşırı toprağı Bermuda’ya kayıtlı. Konuya dair DW Türkçe’ye bilgi veren uzmanlar, tüm sorunun Bermuda ve Rusya ortasındaki kayıt karmaşasından kaynaklandığını söyledi.
Uçaklar neden Bermuda kayıtlı?
Havacılık editörü Tolga Özbek, tıpkı gemicilikte olduğu üzere maddi kolaylık sağlayan ülkelerin havayolu şirketlerince kayıt için tercih edildiğini, Bermuda’nın bu ülkelerden biri olduğunu söyledi. Düzenlemelere nazaran uçakların milletlerarası seferlere katılabilmesi için mecburî olan uçuşa elverişlilik sertifikaları, kayıtlı oldukları ülke tarafından oluşturuluyor.
Tıpkı arabaların trafiğe çıkabilmek için plakaya gereksinim duyması üzere uçaklarda da kayıt sisteminin uçuş yapılabilmesi için hayati olduğunu anlatan Özbek, durumu “Nasıl ki otomobillerin muayene ve sigorta işlemleri için plakaları olmalı, benzer şey uçaklar için de geçerli” halinde anlattı.
Ancak Batılı devlet ve şirketler, Ukrayna işgali yüzünden Rusya’ya peş peşe yaptırımlar açıklayınca Bermuda, artık bu uçakların standartlara uygun şekilde denetlenemeyeceği endişesiyle Mart ayında uçuşa elverişlilik sertifikalarını iptal etti. Rusya da sivil havacılık operasyonlarına devam edebilmek için uçakları tek taraflı olarak kendi siciline kaydetmeye başladı. Ancak Bermuda’nın onayı olmadan bu, tüzel mana tabir etmiyor. Bu ortada Rusya, Ekim ayı sonunda Bermuda’yı dost olmayan ülkeler listesine de ekledi.
Türkiye geç mi adım attı?
İlk başta bu adım 700’den fazla hava taşıtını uçamaz hale getirirken o tarihten bu yana az sayıda uçağa bulundukları öbür ülke havalimanlarında el konuldu. Kimilerini da Rusya yasal olarak kendi ismine tescil ettirmeyi başardı. Fakat İrlandalı AerCap üzere yabancı şirketlerden kiralanan 500 kadarı için bunu yapmak mümkün olmadı.
Çin, Rusya’nın tek taraflı olarak tescilini kendi üstüne aldığını söylediği bu uçakları Temmuz ayından beri kendi hava sahasında istemiyor.
Türkiye’nin tıpkı Rus ödeme sistemi Mir konusunda olduğu üzere Rusya aleyhine bir adım atmadan evvel beklemede kaldığı, lakin sonunda Memleketler arası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) direktifleri uyarınca karar almak zorunda kaldığı yorumları yapılıyor. Türkiye, Rusya’ya yönelik Batı yaptırımlarına katılmasa da uluslararası sivil havacılık kurallarına uymakla yükümlü.
500’den fazla Rus uçağı Türkiye üzerinden uçamıyorFotoğraf: picture alliance/dpa/S.Chirikov
“Korsan uçuş” sayılıyorlar
“Havacılıkta çifte kayıt yoktur” diyen hava hukuku alanında uzman avukat Lale Kaplan, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada her uçağın sadece tek bir ülkeye kayıtlı olabileceğini ve uçuşa elverişlilik sertifikasının da kayıtlı olunan ülkece düzenlenebileceğini söyledi. Sertifikası olmayan uçağın sigortalanamayacağını kaydeden Kaplan, “Sigortalı değilse ülkenize de uçamaz, üstünden de geçemez” dedi.
Avukat Cesim Parlak da “Rusya’daki sivil uçakların yarıdan fazlası kiralık. Mülkiyeti, tescili Rusya’ya ait değil. Uçakların sahibi şirketler itiraz ettiği halde Rusya kira sözleşmelerini ‘tek taraflı uzattım’ diyor. Teknik ve hukuki sorumluluklar yerine getirilmediği için bu uçaklarla yapılan seferler korsan uçuş niteliğinde” diye konuştu.
Parlak, “Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesinin 18’inci unsuru çift tescil kabul etmiyor, sorun bu. Buna karşın uçuşlara müsaade verilirse, bir kaza ya da öbür bir olumsuzluk halinde her türlü sorumluluk Türkiye’de olur” değerlendirmesini yaptı.
Rusya’nın seçenekleri neler?
Sorunun aşılması için uçakların evvel Bermuda sicilinden çıkarılması akabinde Rusya’ya kabulü gerektiğini anlatan Kaplan, bunun kiraya veren tarafın itirazı gibi çeşitli gerekçelerle yapılamıyor olabileceğini belirtti. Rusya bu uçakların kaydını üzerine aldığını savunuyor, ancak uçaklar resmi olarak halen Bermuda sicilinde yer alıyor.
Rus basını sorunun çözümü için Rusya’dan bir heyetin ilerleyen günlerde temaslarda bulunmak üzere Türkiye’ye geleceğini aktardı. Ancak “Kural kuraldır” diyen Kaplan’a nazaran Rusya’dan bir heyet gelmesi yasağın kalkmasını sağlamaz. Kaplan, “Havacılıkta tüm kurallar yolcu güvenliği içindir. Türkiye kural dışı hareket edemez” görüşünde.
Uzmanlar, sorunun ancak kaydı Rusya’da olan az sayıda uçağın kullanılmasıyla aşılabileceğini kıymetlendiriyor. Bunun da filosunda bu nitelikte uçak bulunmayan şirketleri zorlayacağı belirtiliyor.
